Çingeneler, genellikle Romanlar olarak bilinir ve dünya genelinde geniş bir coğrafi alanda yaşayan bir etnik grup olarak tanınır. Romanlar, tarihsel, dilsel ve kültürel farklılıklar nedeniyle çeşitli alt gruplara ayrılır. Bu alt gruplar, yaşadıkları bölgelere, tarihsel geçmişlerine ve kültürel özelliklerine göre farklılık gösterir. İşte Romanların başlıca alt grupları:
1. Romanlar:
Avrupa'da yaşayan en büyük
Çingene grubudur. Özellikle Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde yoğun olarak
bulunurlar. Bu gruba dahil olan Romanlar, kendi içinde çeşitli alt gruplara
ayrılabilir, örneğin Kalderash, Machvaya, Lovari gibi.
2. Sinti:
Almanya, Fransa ve İtalya
gibi Batı Avrupa ülkelerinde yaşayan bir Roman grubudur. Sinti, Almanya'da Nazi
rejimi sırasında büyük acılar çekmiş bir gruptur ve Avrupa genelinde önemli bir
nüfusa sahiptir.
3. Kale:
İspanya ve Portekiz'de
yaşayan Roman grubudur. İspanya'da "Gitanos" olarak da bilinirler.
Flamenco kültürüyle yakından ilişkilidirler.
4. Manush:
Fransa ve Belçika'da
yaşayan bir Roman grubudur. Manushlar, özellikle Fransa'nın çeşitli
bölgelerinde yaygındır.
5. Dom:
Orta Doğu, Kuzey Afrika ve
Güney Asya'da yaşayan bir gruptur. Domlar, Hindistan'dan göç eden Romanların
bir alt grubudur ve çeşitli ülkelerde farklı adlarla anılabilirler.
6. Lom:
Kafkasya ve Doğu Anadolu
bölgelerinde yaşayan bir Roman grubudur. Ermenistan, Gürcistan ve Türkiye'de
bulunurlar ve genellikle "Bosha" veya "Poşa" olarak da
bilinirler.
7. Yeniçeriler
(Athinganoi):
Yunanistan ve Türkiye'de
yaşayan bir gruptur. Tarihsel olarak Bizans İmparatorluğu döneminde
kaydedilmişlerdir.
8. Romanichal:
Birleşik Krallık'ta
yaşayan Roman grubudur. İngiltere, İskoçya ve Galler'de yaygın olarak
bulunurlar.
Özet
Romanlar, dünya genelinde farklı coğrafyalarda yaşadıkları için çeşitli alt gruplara ayrılmıştır. Bu alt gruplar, yaşadıkları bölgelere, tarihsel geçmişlerine ve kültürel özelliklerine göre farklılık gösterir. Her bir alt grup, kendi benzersiz dilsel, kültürel ve sosyal özelliklerini taşır. Romanların bu çeşitliliği, dünya genelinde zengin bir kültürel miras oluşturur.
Destanlar Kaça Ayrılır?
Destanlar, genel olarak
iki ana kategoriye ayrılır: doğal (halk) destanları ve yapay (sanat)
destanları. Bu iki kategori, destanların yaratılış süreci, yapısı ve tarihi
bağlamı açısından farklılık gösterir.
1. Doğal (Halk) Destanları
Doğal destanlar,
genellikle anonim olarak ortaya çıkar ve nesilden nesile sözlü olarak
aktarılır. Bu tür destanlar, bir toplumun kolektif belleğinde önemli yer tutar
ve tarihî, mitolojik veya kahramanlık hikayelerini içerir. Doğal destanlar,
uzun yıllar boyunca halk arasında anlatılarak şekillenir ve zamanla yazıya
geçirilir. İşte bazı örnekler:
İlyada ve Odysseia
(Yunan): Homeros'a atfedilen bu destanlar, Truva Savaşı ve sonrasındaki
olayları anlatır.
Mahabharata ve Ramayana
(Hint): Hindu mitolojisindeki tanrıların ve kahramanların hikayelerini içerir.
Şehname (İran): Firdevsi
tarafından yazıya geçirilen bu destan, İran'ın efsanevi tarihini anlatır.
Gılgamış Destanı
(Mezopotamya): Gılgamış'ın maceralarını ve ölümsüzlük arayışını anlatan antik
bir destandır.
Kalevala (Finlandiya):
Finlandiya'nın mitolojik hikayelerini içeren bir destandır.
2. Yapay (Sanat)
Destanları
Yapay destanlar, belirli
bir yazar tarafından yaratılan ve yazılı olarak kaydedilen destanlardır. Bu tür
destanlar, genellikle belirli bir tarihî veya mitolojik temayı işler ve edebi
bir amaç doğrultusunda yazılır. Yapay destanlar, doğal destanların aksine
anonim değildir ve yaratıcıları bellidir. İşte bazı örnekler:
Aeneis (Vergilius): Roma
mitolojisindeki Aeneas'ın hikayesini anlatan bir destandır.
Kurtarılmış Kudüs
(Torquato Tasso): Haçlı Seferleri sırasında Kudüs'ün ele geçirilmesini konu
alan bir İtalyan destanıdır.
Lusíadas (Luis de Camões):
Portekizli kâşif Vasco da Gama'nın Hindistan'a yaptığı deniz yolculuğunu
anlatan bir destandır.
Paradise Lost (John
Milton): Hristiyan mitolojisinde Adem ile Havva'nın cennetten düşüşünü anlatan
bir İngiliz destanıdır.
Özet
Destanlar genel olarak iki ana kategoriye ayrılır: doğal (halk) destanları ve yapay (sanat) destanları. Doğal destanlar anonim ve sözlü geleneğe dayanırken, yapay destanlar belirli bir yazar tarafından yazılmış ve edebi bir eser olarak yaratılmıştır. Her iki tür de, bir toplumun kültürel ve tarihî mirasını yansıtan önemli edebi eserlerdir.
Divan Edebiyatı Kaça Ayrılır?
Divan edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde gelişmiş
olan klasik Türk edebiyatıdır ve genellikle belirli nazım biçimleri ve edebi
türler etrafında incelenir. Divan edebiyatının sınıflandırılması, şiir ve nesir
(düzyazı) olarak iki ana kategoriye ayrılabilir. Her iki kategori de kendi
içinde çeşitli alt türlere ayrılmaktadır.
1. Divan Edebiyatında Şiir (Nazım)
Divan edebiyatında şiir, belirli ölçü ve kafiye düzenlerine
göre yazılan nazım biçimlerini içerir. Bu nazım biçimleri, genellikle Arap ve
Fars edebiyatlarından alınmıştır. Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım
biçimleri şunlardır:
Gazel
Konu: Aşk, güzellik, doğa ve tasavvuf gibi temaları işler.
Yapı: Beyitlerle yazılır ve genellikle 5-15 beyit arasında
değişir.
Kaside
Konu: Genellikle övgü ve yergi konularını işler. Padişahlar,
devlet büyükleri veya önemli kişiler için yazılır.
Yapı: Beyitlerle yazılır ve genellikle 15-99 beyit arasında
değişir.
Mesnevi
Konu: Uzun hikayeler, destanlar, didaktik ve ahlaki öğütler
içerir.
Yapı: Her beyitin kendi içinde kafiyeli olduğu uzun nazım
biçimidir.
Kıt'a
Konu: Genellikle tek bir düşünceyi, duyguyu veya olayı kısa
ve öz bir şekilde ifade eder.
Yapı: 2-12 beyit arasında değişen kısa şiirlerdir.
Rubai
Konu: Felsefi ve lirik konular işlenir.
Yapı: Dörtlükler halinde yazılır ve özel bir kafiye düzenine
sahiptir.
Tuyuğ
Konu: Aşk, doğa ve sosyal olaylar gibi çeşitli temalar
işlenir.
Yapı: Dörtlükler halinde yazılır ve rubai ile benzerlik
gösterir, ancak Türk edebiyatına özgüdür.
Şarkı
Konu: Genellikle aşk ve doğa temaları işlenir.
Yapı: Türk edebiyatına özgü bir nazım biçimidir ve dörtlükler
halinde yazılır.
2. Divan Edebiyatında Nesir (Düzyazı)
Divan edebiyatında nesir, nazıma göre daha az yaygındır,
ancak önemli eserler de mevcuttur. Nesir eserleri genellikle tarih, biyografi,
gezi, ahlak, fıkıh ve tasavvuf konularını işler. Başlıca nesir türleri
şunlardır:
Tezkire
Konu: Şairlerin veya önemli kişilerin biyografilerini içeren
eserlerdir.
Örnek: Latifi Tezkiresi, Aşık Çelebi Tezkiresi.
Tarih
Konu: Tarihi olaylar ve kişilikler hakkında bilgi veren
eserlerdir.
Örnek: Naima Tarihi, Peçevi Tarihi.
Seyahatname
Konu: Seyahatlerde görülen yerler, insanlar ve olaylar
hakkında yazılan eserlerdir.
Örnek: Evliya Çelebi Seyahatnamesi.
Münşeat
Konu: Resmi ve özel mektupları, dilekçeleri, hitabeleri ve
edebi yazıları içerir.
Örnek: Nergisi'nin Münşeat'ı.
Siyasetname
Konu: Devlet yönetimi ve idaresi ile ilgili öğütler ve
bilgiler içeren eserlerdir.
Örnek: Nizamülmülk'ün Siyasetname'si.
Nasihatname
Konu: Ahlaki öğütler ve nasihatler içeren eserlerdir.
Örnek: Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig'i.
Özet
Divan edebiyatı, nazım (şiir) ve nesir (düzyazı) olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Nazım, gazel, kaside, mesnevi, kıt'a, rubai, tuyuğ ve şarkı gibi çeşitli nazım biçimlerini içerirken; nesir, tezkire, tarih, seyahatname, münşeat, siyasetname ve nasihatname gibi türleri içerir. Bu kategoriler ve türler, Divan edebiyatının zengin ve çeşitli yapısını yansıtır.
Eski Türkçe Dönemi Kaça Ayrılır?
Eski Türkçe dönemi, Türk
dilinin tarihi gelişiminde önemli bir aşamayı temsil eder ve birkaç alt döneme
ayrılır. Bu dönem, genel olarak Türk dilinin yazılı belgelerle izlenebildiği
ilk dönemlerden biridir ve Türk dili tarihçileri tarafından genellikle şu
şekilde sınıflandırılır:
1. Köktürkçe (Göktürkçe)
Dönemi (6.-8. Yüzyıllar)
Köktürk Yazıtları olarak
da bilinen bu dönemin en önemli yazılı belgeleri, 8. yüzyıla tarihlenen Orhun
Yazıtları'dır. Bu yazıtlar, Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiş
anıtlardır ve Türk tarihinin en eski yazılı metinleri arasında yer alır.
Köktürk alfabesiyle yazılmışlardır.
2. Uygur Dönemi (8.-13.
Yüzyıllar)
Uygur Türkleri, Köktürk
Devleti'nin yıkılmasından sonra Orta Asya'da hâkimiyet kurmuşlardır. Bu
dönemde, Uygur alfabesi ile yazılmış çeşitli dini ve edebi metinler mevcuttur.
Budizm, Maniheizm ve Hristiyanlık gibi dinlerin etkisiyle yazılmış bu metinler,
Türk dilinin gelişimini göstermesi açısından önemlidir.
3. Karahanlı Dönemi
(10.-12. Yüzyıllar)
Karahanlılar, İslamiyet'i
kabul eden ilk Türk devleti olarak bilinir. Bu dönemde yazılmış önemli
eserlerden biri, Yusuf Has Hacib tarafından yazılan Kutadgu Bilig'dir. Bu eser,
Türk dilinin İslami etkilerle nasıl şekillendiğini gösterir.
4. Eski Türkçe'nin Geçiş
Dönemi (13. Yüzyıl ve sonrası)
Bu dönemde, Türk dilleri
çeşitli coğrafyalara yayılarak farklı lehçeler ve yazı dilleri geliştirmiştir.
Karahanlılar, Gazneliler ve Selçuklular gibi devletlerin etkisiyle Türkçe,
Arapça ve Farsça'dan etkilenmiş ve yeni edebi eserler ortaya çıkmıştır.
Özet
Eski Türkçe dönemi,
genellikle şu alt dönemlere ayrılır:
Köktürkçe (Göktürkçe)
Dönemi: 6.-8. yüzyıllar
Uygur Dönemi: 8.-13.
yüzyıllar
Karahanlı Dönemi: 10.-12.
yüzyıllar
Geçiş Dönemi: 13. yüzyıl
ve sonrası
Bu dönemler, Türk dilinin gelişimi ve evrimi açısından büyük öneme sahiptir ve Türk dilinin yazılı belgelerle izlenebildiği ilk dönemleri temsil eder.
Felsefe Kaça Ayrılır?
Felsefe, kapsamlı ve
çeşitli bir alan olup, konuları, yöntemleri ve tarihsel dönemleri açısından
birçok alt dala ayrılır. İşte felsefenin başlıca dalları:
1. Konu Alanlarına Göre
Felsefe
a. Metafizik
Tanım: Varlığın doğası,
kökeni ve yapısını inceleyen felsefe dalıdır.
Konular: Varlık,
gerçeklik, evrenin yapısı, zaman, mekân, nedensellik.
b. Epistemoloji (Bilgi
Felsefesi)
Tanım: Bilginin doğasını,
kaynağını, kapsamını ve sınırlarını araştıran felsefe dalıdır.
Konular: Bilginin tanımı,
doğruluk, inanç, gerekçelendirme, bilgi türleri.
c. Etik (Ahlak Felsefesi)
Tanım: Doğru ve yanlış
davranışları, ahlaki değerleri ve normları inceleyen felsefe dalıdır.
Konular: Ahlak teorileri,
erdem, adalet, ahlaki sorumluluk, etik sorunlar.
d. Estetik
Tanım: Güzellik, sanat ve
estetik deneyimler üzerine çalışan felsefe dalıdır.
Konular: Sanatın doğası,
estetik yargılar, güzellik, sanat eserlerinin değerlendirilmesi.
e. Mantık
Tanım: Doğru düşünmenin
kurallarını ve ilkelerini inceleyen felsefe dalıdır.
Konular: Akıl yürütme,
çıkarım, mantık kuralları, mantıksal analiz.
f. Siyaset Felsefesi
Tanım: Devlet, hükümet,
siyasal yapılar ve adalet konularını inceleyen felsefe dalıdır.
Konular: İktidar,
özgürlük, adalet, haklar, devletin rolü.
g. Din Felsefesi
Tanım: Din, Tanrı, inanç
ve dinî deneyimler üzerine çalışan felsefe dalıdır.
Konular: Tanrı'nın
varlığı, dinî inançların doğası, din ve bilim, kötülük problemi.
2. Tarihsel Dönemlere Göre
Felsefe
a. Antik Felsefe
Dönem: MÖ 6. yüzyıldan MS
6. yüzyıla kadar.
Öncüler: Sokrates, Platon,
Aristoteles, Stoacılar, Epikürosçular.
b. Ortaçağ Felsefesi
Dönem: MS 5. yüzyıldan 15.
yüzyıla kadar.
Öncüler: Augustinus,
Anselmus, Thomas Aquinas, İbn Sina, İbn Rüşd.
c. Rönesans Felsefesi
Dönem: 14. yüzyılın
sonlarından 17. yüzyılın başlarına kadar.
Öncüler: Erasmus,
Machiavelli, Bacon.
d. Modern Felsefe
Dönem: 17. yüzyıldan 19.
yüzyıla kadar.
Öncüler: Descartes,
Spinoza, Locke, Hume, Kant, Hegel.
e. Çağdaş Felsefe
Dönem: 19. yüzyılın
sonlarından günümüze kadar.
Öncüler: Nietzsche,
Heidegger, Sartre, Wittgenstein, Foucault.
3. Bölgesel ve Kültürel
Felsefeler
a. Batı Felsefesi
Köken: Yunan felsefesi ile
başlar ve Avrupa, Kuzey Amerika felsefi geleneklerini kapsar.
Özellikler: Rasyonelizm,
bilimsel düşünce, bireysel özgürlükler.
b. Doğu Felsefesi
Köken: Çin, Hindistan,
Japonya ve diğer Asya ülkeleri felsefi gelenekleri.
Özellikler:
Konfüçyüsçülük, Taoizm, Budizm, Hinduizm, Zen.
c. İslam Felsefesi
Köken: İslam medeniyeti
içinde gelişmiştir.
Özellikler: İbn Sina, İbn
Rüşd gibi filozoflar, felsefe ve din ilişkisi, kelam.
Özet
Felsefe, konularına, tarihsel dönemlerine ve bölgesel kültürel bağlamlarına göre çeşitli dallara ayrılır. Bu dallar, felsefi düşüncenin geniş kapsamını ve farklı yaklaşımlarını yansıtır.
