Türkiye'de, pagan ve daha sonra Rum Ortodoks komşularıyla birçok özelliği paylaşan Yunanca konuşan bir topluluğun bulunduğu MÖ birinci yüzyıldan itibaren belgelenmiştir. Konstantinopolis 1453'te Osmanlıların eline geçtiğinde, Osmanlı topraklarındaki Rumca konuşan Yahudilerin çoğu yeni başkent İstanbul'a sürüldü. İspanyol sürgünler Osmanlı İmparatorluğu'na vardıklarında, yerel topluluktan Romaniotes veya Gregos yani Yunanlılar olarak bahsetmeye başladılar. Günümüz Türkiye'sinde kurulan yeni yerleşim yerleri İspanyollar tarafından kurulmuştur. İspanyol cemaatinin Yahudi nüfusun sadece bir kısmını oluşturduğu İstanbul'da, üyelerinin Romanyot unsurunu kendi içlerinde özümsemeleri 250 yıldan fazla sürdü. Pek çok İspanyol Yahudi'sinin yerleşmediği günümüzün doğu Türkiye'sinde, özelliklerini bugüne kadar koruyan bazı yerli Arap ve hatta Aramice konuşan topluluklar hayatta kaldı.
Yapılan tahminlere göre, 16. yüzyılın sonunda şu anda Türkiye'de bulunan Yahudilerin sayısı 80.000 civarındaydı. 19. yüzyılın ortalarına kadar, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Türk Yahudi toplulukları, tebaanın padişaha olan sadakatini adaletle ödüllendiren imparatorluk kavramından kaynaklanan siyasi istikrarın tadını çıkardı. Bununla birlikte, Avrupa etkisinin artması ve özellikle ulusal Türk devletinin oluşumuyla birlikte, Yahudi cemaatinin siyasi statüsü bozuldu. İkinci Dünya Savaşı ve İsrail Devleti'nin kurulmasından sonra, neredeyse yarısı ise İsrail'e göç etti. Sonraki yıllarda, kalanların çoğu Amerika Birleşik Devletleri'ne, Avrupa'ya, ve Güney Amerika, bazıları da İsrail'e göç etti. Türkiye'deki Yahudi cemaatinin büyük çoğunluğu İstanbul'da yaşamaktadır. Bugün ise Türk Musevi cemaatinin nüfusunun 26.000 olduğu tahmin edilmektedir. İstanbul'da bulunan Yahudi mezarlıklarını yazımızda detaylı olarak inceleyebilirsiniz.
Ulus Sefarad Mezarlığı
Yahudi topluluğunun en popüler mezarlıklarından biri olan Ulus Sefarad Mezarlığı, 1901 yılından itibaren definlere açıktır. Giriş cadde üzerindedir. Hâlihazırda en yoğun gömü yapılan mezarlıktır. Aşkenaz Mezarlığının hemen yakınında yer alır. İki mezarlık arasında bazı apartmanlarla Bulgaristan elçilik binası bulunur. Sefarad Mezarlığının tesis tarihi 1920’dir.
Kilyos Mezarlığı
İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 1991 yılında tahsis edilen, Bahçeköy - Kilyos yolundaki boş ve engebeli mezarlık alanının parselasyonu yapılmış, ana yol tamamlanmış ve 2011 yılında gömülere başlanmıştır. Mezarlığın girişinde midraşın (küçük sinagog) da inşaatı tamamlanmıştır.
Hasköy Çıksalın Mezarlığı
Hasköy, Yahudilerin yaşadığı en eski semtlerden biri ve hala kullanılan eski Yahudi mezarlıklarından biri burada. Hasköy Mezarlığı yüzyıllar boyunca kullanılmış, depremlerin yanı sıra özel kişilerin ve resmi makamların yıkıcı müdahaleleri sonucu arsa önemli ölçüde azalmıştır. Özellikle 1972'de karayolları ve Haliç Köprüsü yapılırken yüzlerce mezar taşı yerinden oynatılmak zorunda kaldı. Aşağıda görüldüğü gibi, bazıları düzenli bir şekilde nakledildi, bazıları ise toplu arsalara Halachical olarak gömülmek zorunda kaldı.
Ortaköy Mezarlığı
Ortaköy, Balmumcu Mahallesi Kabristan Sokakta, tarihi Orhaniye kışlasının alt yamacında bulunan mezarlığın en az 400 yıllık olduğu düşünülmektedir.
İtalyan Musevi Mezarlığı
İtalyan Musevi Cemaati, Şişli’de Abide-i Hürriyet Caddesi üzerinde barok stilinde bulunan bir mezarlığa sahiptir. Birçok ünlünün isimlerinin okunduğu mezar taşları üzerinde İtalyanca, İngilizce, Fransızca, Almanca, Latince ve Yahudi-İspanyolcası gibi değişik dillerde kitabelere rastlanmaktadır.
Kadıköy Acıbadem Mezarlığı
Kadıköy Hemdat İsrael Sinagogu Vakfı tarafından yöneltilmekte olan bu mezarlık, Acıbadem-Uzunçayır bölgesinde bulunmaktadır.
Kuzguncuk Tarihi Mezarlığı
Bir zamanlar Kuzguncuk, Avrupa Yahudileri tarafından 'Kutsal Topraklar'a varmadan önceki son durak olarak kabul edilirdi. O kadar ki herhangi bir sebepten dolayı vaat edilmiş topraklara gidemeyenler, hiç olmazsa Kuzguncuk’a yerleşip ölmeyi arzular ve orada gömülmeyi vasiyet ederdi.
Ulus Aşkenaz Mezarlığı
Yahudi cemaatinin en popüler mezarlıklarından biri olan Ulus Aşkenazi Mezarlığı da tıpkı Sefarad Mezarlığı gibi 1900'lü yıllardan beri defnedilmeye açık. Aşkenaz cemaatinin ölülerini Osmanlılar zamanında Sefarad mezarlıklarına gömdükleri biliniyor. Ancak bunun için cemaat üyeleri Sefaradlara belli bir miktar harç ödemek zorunda kalıyorlardı. 20. yüzyıl başlarında Osmanlı idaresine başvuran cemaat üyelerinin ayrı mezar alanı tahsisi konusundaki talepleri haklı görüldü ve 1901 yılında Ulus Anbar Deresi denilen mevkide yer alan bugünkü mezarlık tahsis edildi.2 Mezarlık, 1920’den itibaren kullanılmaya başlandı. Mezarlığın etrafının 1928’den itibaren çevrilmeye başladığını, yine mezarlık içinde yer alan ve hem Raşi alfabesi hem Almanca hem de Türkçe yazıların yer aldığı bir taştan anlamak mümkün. Taşın üzerinde Türkçe olarak şu ibareler okunmakta: “İstanbul Yahudi Eşkenazim cemaati mezarlık duvarı Birinci taşının vazı esas resmi 3 Haziran 1928’de yapılmıştır.”
